Historia Zamku w Podhorcach

Pierwsze umocnione obiekty w postaci punktów strażniczych i budowli obronnych, istniały w miejscu obecnego zamku już w czasach zamieszkiwania tych ziem przez plemiona staroruskie. Wzmianka na temat osady Plisnesk, mieszczącej się zaledwie parę kilometrów od współczesnego zamku, pojawia się w latopisach z 12 wieku. Jednakże, najazd mongolsko-tatarski w drugiej połowie 14 wieku, а następnie ekspansja polsko-litewskich i węgierskich władców na początku 15 wieku, doprowadziły do zaniku tejże osady. Za pierwszą pisemną wzmiankę na temat wsi Podhorce uważana jest gramota polskiego króla Władysława III Warneńczyka, datowana na 1440 rok, głosząca, iż wsie Podhorce i Zahorce należą do Janusza Podhoreckiego.

Ród Podhoreckich, do którego przynależały owe ziemie w 15-16 wieku, jest założycielem poprzednika Podhoreckiej twierdzy – obronnego dworu ochranianego murem powstałym z dużych ciosanych głazów. O losie tego umocnienia, jak i o życiu jego właścicieli, nie wiadomo praktycznie nic, ponieważ ani sama wieś, ani przedstawiciele rodu Podhoreckich w żadnych zapisach historycznych tej epoki nie figurują. Historia zamku rozpoczęła się w 1633 roku, kiedy to posiadłość Podhoreckich została kupiona przez koronnego hetmana Rzeczypospolitej Stanisława Koniecpolskiego, utalentowanego przywódcę i wpływowego dostojnika. Rezydencją rodu Koniecpolskich była w tym okresie twierdza w Brodach. Mało tego, z inicjatywy Stanisława powstało jeszcze kilka innych twierdz i zamków.

Zamek w Podhorcach powstał z myślą o utworzeniu podmiejskiej rezydencji, w której to przywódca mógłby odpocząć od wojennych wyczynów. Budowa zamku, który pierwszej kolejności był wspaniale prezentującym się pałacem, а dopiero później – potężną twierdzą, rozpoczęła się w 1635 roku. Projektowaniem budowli typu «palazzo in fortezza» («pałac w twierdzy») zajmował się Włoch Andrzej dell'Aqua, który został wynajęty przez Koniecpolskiego także do stworzenia twierdzy w Brodach. Projekt bastionowych umocnień Podhoreckiej twierdzy, najprawdopodobniej, został sporządzony przez wojskowego inżyniera Guillaume'a de Beauplan, choć niektórzy historycy uważają, iż jakiś związek z tą budową mieli również: architekt Nicolo Silvestri oraz Johann Ludwig von Wolzogen. Tarasy znajdujące się na murach kurtynowych oraz bastionach, dziedziniec zamkowy i rów otaczający zamek zostały wyłożone kamiennymi płytami.

Bogate dekoracje zamkowych fasad oraz wnętrza powstawały za sprawą włoskich mistrzów, którzy wykorzystywali do tego drogie gatunki drzew, czarny marmur i pozłotę. W okresie tym przy zamku został założony Park Włoski z przestronnymi kwiatowymi tarasami, fontannami i posągami. Na wzgórzu, w niedalekiej odległości od zamku, posadzono przywiezione z Węgrzech szczepy winorośli, by móc produkować własne wino. W latach 1640 nowy zamek Koniecpolskich niejednokrotnie gościł tytułowanych gości, wśród których był książę Radziwiłł i polski król Władysław IV wraz z małżonką. W 1648 roku spokojne istnienie luksusowego obiektu zostało przerwane – w czasie powstania Chmielnickiego Kozacy kilkukrotnie zdobywali Podhorce, w rezultacie czego znacznie ucierpiał nie tylko sam zamek, ale i jego prześliczny ogrodowo-parkowy zespół.

W 1656 roku spadkobierca Koniecpolskiego przystąpił do odbudowy zamku, odnowa którego pochłonęła ogromną jak na te czasy sumę – 100 tysięcy talarów. W 1682 roku po śmierci bezdzietnego właściciela zamku, posiadłości w Podhorcach, Zahorcach i Brodach przeszły drogą spadkową w ręce rodziny króla Jana III Sobieskiego. Wraz z przyznaniem statusu zamku królewskiego, w Podhoreckiej twierdzy rozpoczęła się potężna, trwająca ponad 14 lat, przebudowa, która podarowała zamkowi wygląd wytwornego pałacu wywołującego ogólny zachwyt. Po śmierci Jana Sobieskiego życie w zamku zamarło, spadkobiercy rzadko odwiedzali Podhorce, a sam zamek pozostawał pod opieką zarządców lub był po prostu wynajmowany.

W latach 1720 Zamek w Podhorcach wraz z Zamkiem w Olesku został odkupiony od rodziny Sobieskich, po czym rozpoczął się drugi etap luksusowego istnienia twierdzy. Nowym jej gospodarzem został wpływowy i bogaty szlachcic Stanisław Mateusz Rzewuski, który pragnął przywrócić tej zabytkowej rezydencji jej niegdysiejszy blask. Jego syn Wacław został inicjatorem jeszcze potężniejszej renowacji owego zamku, w którym pojawiły się nowe sale, dodatkowa kondygnacja, nowa forma dachu budynku głównego oraz bocznych pawilonów. Ponadto, odnowiono wnętrza zgodnie z panującą w tej epoce modą. Za czasów Wacława za murami zamku powstał bogaty «arsenał» (kolekcja obroni) oraz biblioteka licząca tysiące zabytkowych tomów, archiwów i rękopisów. Jednakże, ten «złoty» okres istnienia zamku dobiegł końca, gdy Wacław Rzewuski wraz ze swym następcą trafili na zesłanie po wzięciu udziału w Konfederacji barskiej w 1768 roku.

Po Rozbiorze Polski Podhorce przeszły w ręce władz austriackich, które nie zmarnowały okazji przyczynienia się do rozgrabienia opuszczonego już zamku. Bogate kolekcje Rzewuskich, naczynia i przedmioty wnętrz kilkukrotnie trafiały na publiczne aukcje, a sam zamek został pozbawiony miedzianego pokrycia dachu oraz kamiennych płyt wyścielających szczyty bastionów. Dopiero w 1787 roku swoje rodowe gniazdo wykupił Seweryn Rzewuski, który jednak bardziej interesował się alchemią i poszukiwaniami skarbów, niż odbudową rezydencji w Podhorcach. W tak opłakanym stanie obiekt znajdował się prze kilka dziesięcioleci, niszczejąc coraz bardziej w wyniku działań pogodowych i niedbalstwa jego zarządców. Dopiero w 1833 roku kolejny właściciel Podhorców, Leon z rodu Rzewuskich, podjął działania mające na celu odbudowę i ocalenie tej zabytkowej budowli.

Martwiąc się o losy swej posiadłości, bezdzietny Leon Rzewuski przekazał zamek księciu Władysławowi Hieronimowi Sanguszko pod warunkiem, iż jego ród będzie kontynuował odbudowę twierdzy. W 1867 roku rozpoczęła się długotrwała i kosztowna renowacja, która trwała do początku 20 wieku. W odnowionym zamku w latach 1870 ponownie organizowane są przyjęcia i uroczystości. Mury twierdzy w tym okresie gościły kilku słynnych artystów (J. Matejko, N. Orda, А. Grilevsky), którzy uwiecznili obiekt w swych dziełach. W 1894 roku rodzina Sanguszko postanowiła utworzyć za jego murami prywatne muzeum, które mogłaby zwiedzać ludność wywodząca się z różnych klas społecznych. Lata I wojny światowej przerwały beztroskie istnienie zamku, który znacząco ucierpiał w wynik działań wojennych i cudem uniknął całkowitego zburzenia.

W posiadaniu rodziny Sanguszko Zamek w Podhorcach znajdował się aż do 1939 roku. Ostatni właściciel twierdzy, Roman Sanguszko, w przeddzień nadejścia władzy radzieckiej zdążył przenieść część kolekcji zamkowej do Brazylii, gdzie też i wkrótce sam wyemigrował. W roku 1940 w Podhoreckim Zamku otwarto oddział Lwowskiego Muzeum Historycznego. II woja światowa i okres powojenny ponownie stały się ciężką próbą dla zamku i znajdującego się w nim muzeum. Wiele eksponatów zostało utraconych. W 1947 roku muzeum zamknięto, а w 1949 za murami twierdzy uruchomiono sanatorium dla chorych na gruźlicę, w związku z czym wiele pomieszczeń zostało przebudowanych, а w parku pojawiła się masa zabudowań gospodarczych.

W latach 1960-80 na terytorium zamku nakręcono kilka historycznych i przygodowych filmów, w wyniku czego Podhorecka twierdza zaczęła nabierać popularności w charakterze miejscowej atrakcji turystycznej, choć placówką uzdrowiskową pozostała aż do roku 1997. Od tego momentu zaczyna odradzać się niegdysiejszy wizerunek zamku, który staje się oddziałem Lwowskiej Galerii Sztuki. Niestety, z powodu niewystarczających środków finansowych renowacja obiektu przebiega bardzo wolno i, według szacowań ekspertów, na dzień dzisiejszy zrealizowano mniej niż połowę niezbędnych prac.