Historia Zamku w Ostrogu

Nazwa umocnionej osady Ostróg, datowana na początek 12 wieku, pojawia się w jednej z części latopisu Ipatijewskiego poświęconego czasom Księstwa Kijowskiego i Księstwa halicko-wołyńskiego. Na szczątkach staroruskiego grodziska, na wzgórzu nad lewym brzegiem rzeki Wilii powstała wtedy drewniana twierdza, którą w 1100 roku zgodnie z warunkami zjazdu książęcego w Wyteczewie przekazano w ręce wnuka księcia kijowskiego Jarosława Mądrego, księcia wołyńskiego Dawida Igorewicza. W 1241 roku tatarska orda niczym niszczycielski huragan przeszła po tych ziemiach, nie oszczędzając też i drewnianej twierdzy Ostróg.

W połowie 14 wieku rozpoczął się nowy etap w historii Ostrogu, który razem z miastem Dubno na kilka wieków przeszedł w ręce wpływowego książęcego rodu Ostrogskich, pochodzenie którego różni historycy wiążą to z Danielem Halickim, to z Giedyminem, to znów z turowsko-pińskimi książętami. Za założyciela Zamku w Ostrogu, będącego później rodzinną rezydencją tegoż rodu, uważany jest Daniel Ostrogski. Wzmianki na temat jego osoby pojawiają się w latopisie Hustyńskim, kiedy to w 1341 roku stanął on po stronie Wielkiego Księstwa Litewskiego przeciwko Polakom w wojnie o Księstwo Halicko-Włodzimierskie.

W latach 1350-60 w południowowschodniej części Zamkowego Wzgórza pojawiła się najstarsza i najważniejsza budowla Ostrogskiej twierdzy – Baszta Murowana, która wraz z szeregiem przeróbek przetrwała do dnia dzisiejszego. Ta baszta-donżon stanowiła jednocześnie miejsce zamieszkania rodu książęcego oraz budowlę obronną, powstałą zgodnie z najlepszymi tendencjami średniowiecznej architektury europejskiej. Na dolnej kondygnacji Baszty Murowanej przechowywane były zapasy żywnościowe. Znajdowała się tam również głęboka studnia.

W 1386 roku syn księcia Fiodor Daniłowicz Ostrogski otrzymał prawo posiadania Ostroga oraz innych miast i wsi, co też zostało potwierdzone podpisem księcia litewskiego Witolda i polskiego króla Władysława II Jagiełły i gwarantowało prawo do dziedzicznego ich posiadania. Po upływie kilku lat Witold zwiększył posiadłości książąt Ostrogskich, jako wyraz wdzięczności za wierną służbę Fiodora biorącego udział w starciach przeciwko rycerzom krzyżackim oraz Bitwie pod Grunwaldem. U schyłku swego długiego życia, książę Fiodor Ostrogski odszedł do Ławry Peczerskiej, gdzie też i zakończył swe ziemskie pielgrzymowanie jako mnich Teodozjusz.

Za czasów księcia Wasyla Fiodorowicza, w pierwszej połowie 15 wieku rozpoczęła się budowa murów fortecznych rozciągających się wokół zamku i miasta. Ponadto, do kompleksu włączono jeszcze jeden godny uwagi obiekt fortyfikacyjny – Sobór Objawienia Pańskiego. Była to prawdziwa cerkiew-forteca: jej północna ściana, zwrócona w stronę sztucznego rowu rozciągającego się wokół zamku, posiadała grubość około 3 metrów. W jej dolnej części znajdowały się strzelnice dla strzelców, a w górnej występ, na którym pełnili wartę strażnicy. Wtedy to również w południowo-zachodniej części dziedzińca zamkowego powstał fundament i dolna kondygnacja kolejnej baszty, zwanej Nową lub Okrągłą, lecz jej budowa dobiegła końca już w wieku 16.

Na przestrzeni 15-16 wieku ród Ostrogskich znacznie poszerzył swe posiadłości i uważany był za jeden z najznakomitszych i najbogatszych rodów Wielkiego Księstwa Litewskiego, а następnie i Rzeczypospolitej. W czasach panowania Konstantego Wasyla Ostrogskiego, posiadłości którego liczyły około trzysta miast i tysiąc wsi, istniało powiedzenie: «bogaty niczym Ostrogski». W połowie 16, na początku 17 wieku z jego rozkazu za murami zamku odbywały się różnorakie prace budowlane, w wyniku których baszty zostały przyozdobione na styl renesansowy. Prawdopodobnie w tym również okresie powstała wieża Łucka i Tatarska, które wchodziły w skład systemu obronnego miasta.

Niestety, po śmierci Konstantego Wasyla Ostrogskiego nastąpił etap stopniowego upadku zamku. Dwóch synów księcia zmarło jeszcze w młodości, starszy syn Janusz przeszedł na katolicyzm, a ukochana wnuczka Anna Alojza stała się niepoczytalna po śmierci swego męża, który zginął w czasie bitwy Chocimiem. Zamek oraz inne posiadłości Ostrogskich przeszły w ręce książęcego rodu Zasławskich, a następnie w ręce rodu Sanguszków. W okresie Wojny o niepodległość pod dowództwem Chmielnickiego Zamek w Ostrogu został zdobyty przez Kozaków, po czym przez długie dziesięciolecia był już tylko ruiną.

Zamku w Ostrogu zaczął przeżywać renesans na początku 20 wieku, kiedy to w 1915 roku po przeprowadzeniu prac renowacyjnych w Baszcie Murowanej, uruchomione zostały muzealne ekspozycje, biblioteka oraz sala edukacyjna. Renowacją obiektu zajmował się architekt W. Leontowicz, który dołożył wszelkich starań by zachować architektoniczny wygląd zamku. Już w okresie radzieckim w Baszcie Murowanej zostało otwarte muzeum krajoznawcze, а w 1985 roku w Wieży Łuckiej mieściło się muzeum drukarstwa.