Historia twierdzy Gunib

Góra Gunib, która bliżej końca wojny kaukaskiej stała się ostatnim schronieniem dla imama Szamila i jego wiernych zwolenników – Muridów, nawet bez jakichkolwiek umocnień była naturalną twierdzą. Wznosiła się ponad otaczającymi ją wąwozami, posiadała strome zbocza, а strumyki, wodospady i inne naturalne przeszkody tworzyły dodatkowe utrudnienie w przypadku nagłego ataku. Na samym szczycie góry, od jej wschodniego krańca istniała w tym czasie osada Gunib, w której to osiedlił się Szamil ze swymi towarzyszami. Jedyną drogą do osady była kręta ścieżka, wiodąca od rzeki Karakoysu w górę po najbardziej pochyłej części pasma. Rosyjskie wojsko miało znaczną przewagę liczebną, lecz mimo wszystko nadal nie spieszyło się ze szturmem, ponieważ na ścieżce i zdatnych do podejścia fragmentach drogi Muridzi utworzyli stosy z drewien, przygotowali na zboczach kamienne sterty, które jednym tylko ruchem można było zrzucić w dół wprost na żołnierzy.

Przez około dwie doby carskie wojsko szczelnie oblegało górę, aż wreszcie, o świcie 25 sierpnia 1859 roku apszeroński pułk wyruszył na szturm Twierdzy Gunib. Z pomocą rozkładanych drabin i lin zakończonych hakami żołnierze w całkowitej ciszy wdrapywali się coraz wyżej i wyżej. Mówią, iż dowódca operacji, książę Bariatinski rozkazał żołnierzom obwiązać podeszwy u butów słomą bądź nałożyć łapcie, by nie hałasować po kamiennych zboczach. W ciągu kilku godzin mieszkańcy Apszerońska zajęli niemal cały szczyt górskiego płaskowyżu, а Szamil z kilkudziesięcioma zwolennikami skrył się w jednym z obiektów mieszkalnych. Zresztą, wkrótce imam podjął decyzję by nie wdawać się w nierówną walkę i przyjąć warunki dogodnej niewoli, a co za tym idzie, nie narażać na śmiertelne niebezpieczeństwo pozostałych Muridów, kobiet i dzieci. Po spotkaniu z księciem Bariatinskim zniewolonego Szamila wywieziono z Guniba i zesłano na terytorium Rosji, pozostałych przy życiu mieszkańców wysiedlono, а w miejscu samego Aula rozkwaterowano garnizon carskiej armii.

W 1861 roku żołnierze z garnizonu pod dowództwem dwóch wojskowych inżynierów – Bilińskiego i Bietulińskiego – przystąpili do budowy zamku na górze Gunib. Prace dobiegły końca w 1870 roku, lecz niektóre obiekty na zamkowym terytorium dobudowywane były również i w późniejszym czasie. Zamkowy mur o wysokości od 5 do 7 metrów wznoszono od zachodniej strony gunibskiego płaskowyżu, gdzie ukształtowanie terenu było nieco łagodniejsze i, w konsekwencji, bardziej narażone na strategiczny atak. Za materiał do budowy posłużył okoliczny kamień, który wiązano wapienną zaprawą. Mur o grubości około 1 metra powstał w celu obronno-zaporowym, lecz przeciwko artylerii tej epoki był już bezskuteczny. W regularnych odstępach (około 1,5 metra) w ścianie powstały wąskie otwory strzelnicze do prowadzenia ataku z broni palnej. W rogach mur umocniony był basztami, które do dnia dzisiejszego niemal nie przetrwały.

Dokumenty archiwalne, datowane na koniec 19 wieku, głoszą, iż na terytorium Twierdzy Gunib znajdowały się koszary Samurskiego Pułku i Tersko-Dagestańskiej Kompanii Artylerii, а także około trzydziestu domów mieszkalnych dla służących, kupców i żołnierzy w stanie spoczynku. Pod ochroną zamkowych murów mieścił się także kościół prawosławny i oddział poczty. Zewnętrzne oblicze zamku Gunib na początku 20 wieku uwiecznił w swych pracach słynny fotograf Prokudin-Gorski, jeden z pionierów fotografii kolorowej w Imperium Rosyjskim. Po I wojnie światowej i rozpadzie Imperium Rosyjskiego Twierdza Gunib przestała funkcjonować jako obiekt wojskowy. W drugiej połowie 20 wieku na terytorium Górnego Gunibu pojawiły się ośrodki wypoczynkowe, obozy turystyczne, sanatorium dla dzieci. Niektóre byłe zamkowe obiekty zostały zniszczone bądź przebudowane na potrzeby tych turystycznych obiektów. W 1975 roku Twierdza Gunib uzyskała status pomnika historii i architektury o znaczeniu regionalnym.